کد مطلب:33818 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:110

یعنی لقمه ها، لحظه ها و نفسها شماره شده است،

فاجملوا فی الطلب

پس در طلب اجمال بورزید

در طلب رزق تندروی نكنید، حریص نباشید، اطمینان داشته باشید كه از رزق آدمی چیزی كم نخواهد شد.

همچنین از قول پیامبر (ص) نقل شده است كه:

كسی كه در جستجوی رزق بر دریا سوار شود، اهل اجمال در طلب نیست.

یعنی تن به خطر دادن و دل به هلاك نهادن برای بدست آوردن لقمه یی رزق، خلاف توكل بر خدایی است كه رزق را تضمین كرده است.

همچنین در روایات آمده است كه پیامبر (ص) فرمودند:

متوكلان مانند پرندگان هستند كه صبحها گرسنه از لانه بیرون می آیند و شبها سیر به لانه باز می گردند.

در احیاء العلوم غزالی هست كه:

الاهتمام بالرزق من ذوی الدین قبیح و من ذوی العلم اقبح

بدنبال رزق رفتن از دینداران قبیح و از عالم (دین) قبیح تر است.

و استدلال غزالی این است كه: هر آن كس كه دندان دهد، نان دهد. خداوند روزی بندگانش را تضمین كرده است. غزالی در ادامه ی استدلالش می پرسد: آیا تا بحال شنیده اید كه در سالهای قحطی كسی از گرسنگی بمیرد؟ خداوند به مردم شفقت عطا كرده است و از همین رو مردم در روزهای سخت به یاری یكدیگر می شتابند. غزالی همچنین می گوید كه عالمان اگر اوقات خود را صرف تدریس و تامل در آیات الهی بكنند،

[صفحه 373]

رزق شان تامین خواهد شد.

از سوی دیگر در قرآن آیاتی وجود دارد كه با این برداشت از توكل ناسازگاری آشكار دارد. خداوند خطاب به مومنین می گوید:

خذوا حذركم (نساء، 71)

سلاح برگیرید

و برای مقابله با دشمنان آمادگیهای خاصی را كسب كنید.

و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه (انفال، 60)

تا آنجا كه می توانید نیرو فراهم كنید.

خداوند به حضرت موسی (ع) فرمان داد كه:

فاسر بعبادی لیلا (الدخان، 23)

بندگان مرا شب هنگام روانه كن

تا فرعونیان خروج آنها را نبینند. آیاتی از قرآن، چگونگی نماز خواندن در هنگام جنگ را به مومنین آموزش می دهد: عده ای نماز بخوانند و سایرین بجنگند تا هیچ گاه میدان جنگ خالی نماند و دشمن به راحتی بر مسلمین چیره نشود. در سوره ی جمعه، آنجا كه خداوند مسلمین را توصیه می كند كه پس از شنیدن اذان جمعه به بیع و شراء نپردازند، می فرماید:

فاذا قضیت الصلاه فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله

(الجمعه، 10)

وقتی كه نماز تمام شد پراكنده شوید و به دنبال فضل خدا بروید.

ظاهرترین معنای آیه در اینجا به قرینه آیات قبلی، به دنبال رزق و روزی رفتن است. از امام صادق (ع) روایت شده است كه فرمودند

انی لا ركب فی الحاجه التی كفاها الله ما اركب فیها الا التماس

[صفحه 374]

ان یرانی الله اضحی فی طلب الحلال اما تسمع قول الله عز اسمه «فاذا قضیت الصلاه فانتشروا فی الارض و ابتغو من فضل الله؟

(تفسیر المیزان، ج 19)

من به دنبال حاجتی می روم كه خدا آن را كفایت كرده است (یعنی نیازی به آن ندارم) و اینكار را نمی كنم مگر آنكه خدا ببیند من به جستجوی رزق حلال می روم. و بعد آیه ی فوق را خواندند و سپس فرمودند: آیا اگر شخصی در خانه ای بنشیند و در را بر خود ببندد بگوید: روزی من به من می رسد، صاحب روزی خواهد شد؟ بدانید كه او یكی از سه شخصی است كه دعایش مستجاب نمی شود.

در بسیاری از جاهای دیگر قرآن نیز «فضل» به معنای رزق و روزی آمده است: و طلب آن نیكو شمرده شده است. برای مثال در سوره ی اسراء خداوند می فرماید:

و جعلنا آیه النهار مبصره لتبتغوا فضلا من ربكم (الاسراء، 12)

روز را روشن گردانیدیم تا به جستجوی رزقی از پروردگارتان بروید.

فضل در اینجا درست به همان معنای رزق مادی است كه خداوند در سوره ی توبه به كار برده است:

و ان خفتم علیه فسوف یغنیكم الله من فضله ان شاء (التوبه، 28)

اگر از نداری می ترسید خداوند اگر بخواهد شما را از فضل خود بی نیاز می كند.

باز هم در سوره ی اسراء آمده است كه:

ربكم الذی یرجی لكم الفلك فی البحر لتبتغوا من فضله انه كان بكم رحیما (الاسراء، 66)

پروردگارتان كشتیها را برای شما روان می كند تا به دنبال رزقی از

[صفحه 375]

جانب او بروید، چون او به شما مهربان است.

در اینجا به كشتی سوار شدن برای طلب رزق نه تنها امر مذمومی نیست، بلكه مطلوب و مستحسن است و این آیه، حدیثی را كه پیش از این به پیامبر اكرم (ص) نسبت داده شد از اعتبار ساقط می كند. این دستورات و نظایر آنها با آن درك ناصواب از توكل سازگاری ندارند زیرا این آیات عمل توام با برنامه ریزی و توسل به اسباب را توصیه می كنند. در روایات آمده است كه فردی بیمار شده بود اما به طبیب مراجعه نمی كرد. خداوند به او وحی كرد كه: آیا تو می خواهی حكمت مرا در خلق دارو باطل كنی؟ بدون دارو بیماریت بهبود نخواهد یافت، باید به طبیب مراجعه كنی.

حال باید دید كه بزرگان دین با توجه به اینگونه آیات و روایات، توكل را چگونه معنی كرده اند.

صفحه 373، 374، 375.